Choć Birma (od 1989 r. oficjalnie Mjanma – Myanmar) otworzyła się na świat cztery lata temu, wciąż na swój sposób jest krajem zamkniętym. Mężczyźni chodzą tu w spódnicach, kobiety nie piją alkoholu w miejscach publicznych, a dzieci pracują odkąd postawią pierwsze kroki. Woły zaprzęgnięte do drewnianego wozu czy parowóz w ruchu osobowym to nie atrakcje turystyczne, a codzienny widok. Najlepszą wizytówką tej krainy są jej mieszkańcy – imponują gościnnością, otwartością i szacunkiem do obcokrajowców. Ich ciepłe uśmiechy, szczere pozdrowienia oraz okrzyki radości rzucane w stronę turystów zaskakują zagranicznych gości, a jednocześnie sprawiają, że czujemy się niezwykle dobrze w tym kraju, w którym czas się zatrzymał.
Pogoda ducha nie odstępuje Birmańczyków ani na krok, mimo iż żyją w jednym z najbiedniejszych państw świata. Birma, niegdyś będąca potęgą Azji Południowo-Wschodniej, przypomina dziś Polskę z lat 80. XX w. Niektórzy mówią, że na podróż w te strony jest już za późno, bo na dobre rozpoczął się w nich boom turystyczny. Inni twierdzą, iż na taki wyjazd może być jeszcze za wcześnie, ponieważ miną lata, zanim w tym kraju powstanie infrastruktura potrzebna do przyjęcia tak dużej liczby gości. Warto tu jednak przyjechać dla ludzi, nieważne, czy teraz, czy za kilka lat.
Przy pierwszej wizycie w Birmie najlepiej odwiedzić tzw. wielką czwórkę, czyli Rangun ze złotą Pagodą Szwedagon (Shwedagon), starożytny Pagan słynący z mnóstwa świątyń i klasztorów, Mandalaj, czyli kulturową stolicę, oraz magiczne jezioro Inle otoczone wysokimi górami. Jeśli będziemy poruszać się tym szlakiem, istnieje niewielkie prawdopodobieństwo, że spotkamy na swojej drodze uzbrojone bojówki lub birmańską armię. Wiza turystyczna zachowuje ważność przez 28 dni (liczone od wylądowania na lotnisku) i od niedawna można ją wyrobić za pośrednictwem internetu (kosztuje 50 dolarów). Te cztery tygodnie powinny wystarczyć na poznanie najważniejszych zabytków i przekonanie się, że Birmańczycy to najserdeczniejsi i najbardziej bezinteresowni ludzie na świecie. Wyjazd do Birmy najlepiej zaplanować na okres od listopada do lutego. Wówczas temperatury w dzień osiągają ok. 32°C, a w nocy wynoszą mniej więcej 20°C.
Złoto Birmy
Swoją 3-tygodniową wyprawę zaczynam w dawnej birmańskiej stolicy – Rangunie. Wjazd do centrum miasta jest nie lada wyzwaniem. Na ulicach utworzył się kilometrowy korek, a dźwięk klaksonów najwidoczniej skutecznie osłabia koncentrację mojego kierowcy, bo prawie potrącamy przebiegającego przez jezdnię chłopaka. Przechodniów zauważam dopiero przy wielkich targowiskach, które wylewają się na chodniki. Aby dostrzec piękno tego ponad 5,2-milionowego miasta, należy spędzić w nim przynajmniej kilka dni. Trzeba się przyzwyczaić do chaosu, zapachu jedzenia smażonego na środku ulicy i krwistoczerwonych plam pod nogami.
O uroku tej metropolii najprościej przekonać się u stóp jednego z najświętszych obiektów Birmy – Pagody Szwedagon. Można tutaj nie tylko podziwiać tę perłę architektury, ale również godzinami obserwować życie religijne Birmańczyków. Wokół wysokiego na 99 m złotego stożka wysadzanego kamieniami szlachetnymi rozciąga się gąszcz korytarzy, zakamarków i kapliczek. Legenda głosi, że dwaj bracia Tapussa i Bhallika otrzymali od Buddy dar w postaci ośmiu włosów wyrwanych z jego głowy. Po powrocie do domu postanowili, że schowają je w jakimś świętym miejscu, a następnie otoczą kultem. Z pomocą czterech duchów (Sule, Amyitha, Yawhani i Dakkhina) i króla nieba Sakki cenny podarek umieszczono na wzgórzu Singuttara. Szkatułkę z włosami ukryto w skarbcu, na którym wzniesiono kilka mosiężnych stożków. Podobno 2500 lat temu (kiedy to według podań powstała) budowla miała 20 m wysokości, dziś mierzy już 99. Od tego czasu pagoda była wielokrotnie przebudowywana, aby w końcu otrzymać obecny kształt.
Każdy zakątek tego świętego miejsca rozbrzmiewa nieustającymi modlitwami. Mniszki w różowych habitach tkwią w bezruchu pogrążone w medytacji, a pielgrzymi oblewają wodą posągi Buddy. Turyści fotografują to niecodzienne widowisko, po czym przysiadają na schodach, żeby skorzystać z darmowego bezprzewodowego internetu i jak najszybciej podzielić się zdjęciami z najbliższymi. W kraju, w którym istnieje duży problem z połączeniem z siecią i prędkością przesyłu danych, udostępnienie technologii Wi-Fi na terenie pagody jest co najmniej zaskakujące.
Buddyzm therawada został ustanowiony religią państwową przez króla Anawrahta (1014–1077), twórcy Królestwa Paganu (I Imperium Birmańskiego). Dziś wyznaje go ponad 80 proc. społeczeństwa. Religia odgrywa ogromną rolę w życiu Birmańczyków, a jej symbole można znaleźć na każdym kroku. Wszędzie zauważamy drogocenne posągi Buddy, różnobarwne ołtarze, przechadzających się po ulicach mnichów, medytujących pielgrzymów. W ciągu roku odbywa się tu wiele religijnych świąt i festiwali. Nawet najbardziej odizolowana od świata wioska ma własną pagodę, w której umieszczono figurę Oświeconego. Do tego każda rodzina zna jakieś wyświęcone osoby, a ich wizerunki trzyma na domowym ołtarzyku, w samochodzie lub portfelu.
Świątynie Paganu
Przed przyjęciem buddyzmu mieszkańcy tych terenów wierzyli w istnienie bytów duchowych zasiedlających drzewa, góry i rzeki. Uważali, że na ich zadowolenie bądź jego brak wpływają zachowania ludzi. Od 1056 r. za sprawą króla Anawrahta wszystko się zmieniło – wierzenia miejscowej ludności zostały wyparte przez buddyzm therawada.
Dziś Pagan stanowi jedną z największych atrakcji Azji Południowo-Wschodniej. Zdaniem wielu podróżników tutejszy kompleks świątyń jest bardziej zachwycający niż kambodżański Angkor Wat czy indonezyjski Borobudur. Europejscy badacze do tej pory spierają się, ile pagód, klasztorów i innych sakralnych obiektów znajduje się na tym terenie. W XIII stuleciu było ich prawdopodobnie powyżej 10 tys.
Starożytne miasto przetrwało liczne wojny, zmiany dynastii i klęski żywiołowe, jednak nie udało mu się stawić czoła wojskowemu rządowi. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu tętniło życiem, obecnie oprócz świątyń nie ma tutaj nic. Na początku lat 90. XX w., podczas rozpoczętej na dużą skalę restauracji zabytkowych obiektów, które ucierpiały w wyniku trzęsienia ziemi z lipca 1975 r., junta zarządziła przymusowe wysiedlenie mieszkańców, bo zaniedbane bambusowe chatki nie pasowały do nowego wizerunku wschodzącej atrakcji turystycznej Birmy.
Swój pobyt w Paganie rozpoczęłam fantastycznym wschodem słońca. Wypełnione gorącym powietrzem balony leniwie unosiły się nad zamglonym miastem, a ich kosze niemal dotykały czubków potężnych wież. Jeździłam od pagody do pagody, nie mogąc się nadziwić, że niektóre stoją tu od mniej więcej tysiąca lat. Przez kolejne trzy dni pchałam wypożyczony motorower przez gorące piaski i wchodziłam do każdej świątyni: małej, dużej, pozłacanej, zapomnianej, otulonej labiryntem z czerwonych cegieł. Zachód słońca podziwiałam z wzniesionej w 1057 r. na rozkaz króla Anawrahta Pagody Szwesandaw (Shwesandaw) wraz z tysiącem innych turystów. Mimo otaczającego mnie zgiełku rozmów w dziesiątkach języków świata, widok na rzekę Irawadi i pasmo gór skąpane w ciepłych promieniach zrobił na mnie wielkie wrażenie.
Ostatni dzień przesiedziałam w chłodnych murach jednej z budowli. Przyglądałam się życiu lokalnych sprzedawców. W Paganie można dostać najciekawsze pamiątki, m.in. sand paintings, czyli obrazy malowane piaskiem i pigmentem w proszku zrobionym z minerałów lub kryształów, a także piękne produkty z bambusa. Warto pamiętać, że kupując wyroby rękodzieła artystycznego na targach bezpośrednio od wytwórców, wspomagamy ich pracę i rozwój. To byłby idealny dzień, gdybym nie natknęła się na kilkuletnie dzieci w zniszczonych ubraniach oferujące ręcznie zdobione pocztówki. Rodzice zamiast do szkół wysyłają swoje pociechy pod świątynie. Najmłodsi pracują w pocie czoła od świtu do nocy, a za jeden rysunek dostają w przeliczeniu niecałą złotówkę. Wydawać by się mogło, że jest to niewielka kwota, ale znacząco poprawia ona sytuację finansową rodziny. Jedna trzecia ludności Birmy (populacja kraju wynosi ponad 51 mln) żyje za mniej niż dolara dziennie. W tak turystycznych miejscach jak Pagan dzieci są w stanie w prosty sposób odciążyć rodziców. Jednak praca w tak młodym wieku niesie ze sobą poważne konsekwencje.
Miasto wśród czterech stolic
Mandalaj stanowi z pewnością jedną z najgłośniejszych i najbardziej zaniedbanych metropolii w kraju. Od wczesnych godzin porannych do późnej nocy panuje w niej niesamowity gwar. Mimo to miasto nie jest pozbawione uroku. Nazwałabym je nawet kulturowym centrum Birmy. Ogromna liczba interesujących świątyń i położenie w pobliżu czterech dawnych stolic sprawiają, że warto się tu zatrzymać na kilka dni.
W hostelu otrzymałam mapę, na której grubą czerwoną kreską podkreślono atrakcję turystyczną nazwaną „największą książką na świecie”. Od razu wyobraziłam sobie ogromną księgę w mosiężnej, pozłacanej oprawie, stojącą na wysokim wzgórzu. Trochę się myliłam. Ten wyjątkowy egzemplarz znajduje się w Pagodzie Kuthodaw, a jego zawartość spisano na 729 pionowych marmurowych płytach, złożonych w 729 białych stupach. To zbiór świętych tekstów buddyjskich, rozsławiony jako „buddyjska Biblia”. Muszę przyznać, że tym przypadku rzeczywistość okazała się znacznie ciekawsza niż moje wyobrażenia.
Kolejnym przystankiem było słynne wzgórze Mandalaj (240 m n.p.m.), z którego rozciąga się niesamowity widok na okolicę. Miejsce to przez długi czas traktowano jako święte, ponieważ zgodnie z legendą Budda w trakcie swojej wizyty na wzniesieniu przepowiedział, że u jego podnóży zostanie założone potężne miasto. I tak 13 lutego 1857 r. na życzenie króla Mindona (1808–1878) rozpoczęto budowę nowego centralnego ośrodka królestwa.
W niedalekiej odległości od Mandalaj znajdują się cztery dawne stolice: Mingun, Amayabuya (Amarapura, obecnie stanowi jego przedmieście), Inwa i Sikong (Sagaing). Wycieczkę do nich można odbyć wynajętą rikszą, rowerem lub skuterem. Zdecydowałam się na ten ostatni i z samego rana wyruszyłam w poszukiwaniu starożytnych miast. Kilkanaście minut po opuszczeniu hostelu pożałowałam, że nie zatrudniłam przewodnika. Błądziłam po szutrowych drogach i co chwilę prosiłam przechodniów o wskazówki. Po raz kolejny doświadczyłam bezinteresownej pomocy ze strony Birmańczyków.
Mijam podskakujące na dziurach konne powozy, a wokół mnie unoszą się tumany kurzu. Większość dróg w Birmie jest w fatalnym stanie, choć kilka lat temu zadbano o poprawę nawierzchni autostrad łączących główne miasta. W kraju obowiązuje ruch prawostronny, dlatego widok samochodów z kierownicą po prawej stronie może dziwić. Jeszcze w latach 70. XX w. pojazdy poruszały się tu przy lewej krawędzi jezdni, jednak ówczesny premier Ne Win (1911–2002) zdecydował o zmianie. Podobno zasugerował się przepowiednią swojego wróżbity. Od tego czasu wszyscy jeżdżą prawą stroną. W kabinach ciężarówek przystosowanych do ruchu lewostronnego oprócz kierowcy znajduje się nawigator, który daje znać, kiedy należy wyprzedzić wolniejszy samochód lub stado kóz.
Po godzinie docieram do miasta Sikong – stolicy Królestwa Sikongu z lat 1315–1364. Podziwiać tutaj można zabytki świadczące o dawnej chwale tej miejscowości. Główną atrakcję stanowią złote pagody położone na wzgórzu Sikong będące ważnym centrum religijnym buddystów. Następnie zatrzymuję się w Inwie (dawna Ava), pełniącej funkcję stołecznego ośrodka przez niemal 360 lat (z kilkoma przerwami) – od 1365 do 1842 r. Została ona stopniowo opuszczona po serii silnych trzęsień ziemi w I połowie XIX w. Najważniejszym zabytkowym obiektem jest tu klasztor Bagaya Kyaung, w całości wykonany z drewna tekowego. Ustawiony na 267 gigantycznych palach, pokryty mnóstwem misternych rzeźb i zdobień kompleks zalicza się do największych tego typu budowli na świecie. Po Inwie przychodzi kolej na Mingun znane z pozostałości świątyni (Mingun Pahtodawgyi), która w pierwotnym założeniu miała być najpotężniejszą stupą na ziemi. Budowę jednak wstrzymano, gdyż astrolog króla Bodawpaya (1745–1819) przepowiedział, że imperium birmańskie upadnie, jeśli jego dzieło zostanie dokończone. Warto zobaczyć tutaj również imponujących rozmiarów, niemal 91-tonowy dzwon z brązu, który uważa się za jeden z największych wciąż funkcjonujących (wydających dźwięk) na naszym globie. Tuż przed zachodem słońca dojeżdżam do miasta Amayabuya. W swojej historii dwukrotnie odgrywało ono rolę birmańskiej stolicy. Było to za czasów dynastii Konbaung – w latach 1783–1821 i 1842–1859. To właśnie w tym miejscu można przejść się po najprawdopodobniej najstarszym i najdłuższym na świecie tekowym moście. Wzniesiony ok. 1850 r. U Bein ma 1,2 km długości i łączy brzegi jeziora Taungthaman.
Birmańska Atlantyda
Rejon jeziora Inle to otoczona wysokimi szczytami bajkowa kraina położona na wodzie. Drewniane łodzie zastępują w niej samochody, a zamiast mocnych domów z cegieł stawia się małe chaty na palach. Życie płynie tu wolno, od wieków w tym samym rytmie. Samo jezioro jest najpiękniejsze o poranku, kiedy nad zieloną taflą unosi się lekka mgła. W oddali widać sylwetki ludzi pracujących w pływających ogrodach i rybaków zarzucających stożkowe sieci.
Inle leży na wysokości 880 m n.p.m., mierzy 22 km długości i stanowi drugi pod względem wielkości słodkowodny akwen w Birmie. Nad jego powierzchnią wzniesiono miasta i wioski, w których znajdują się szkoły, klasztory, a nawet hotele. Trasa typowej wycieczki wiedzie do manufaktur, gdzie na ręcznych warsztatach kobiety tkają wzorzyste materiały, skręcają słodkie cygaretki i tworzą prawdziwe dzieła sztuki jubilerskiej. Miejscową atrakcją są także pływające plantacje. Lokalni rolnicy uprawiają na nich warzywa, owoce i kwiaty, które każdego ranka trafiają do sklepów położonych po drodze do buddyjskich świątyń. Ostatnim punktem programu jest wizyta na targu. Można się na nim zaopatrzyć w birmańskie pamiątki. W okolicy jeziora znajduje się winnica Red Mountain Estate z ponad 400 tys. winorośli sprowadzonych z Hiszpanii, Izraela i Francji. Warto udać się do niej tuż przed zachodem słońca. Degustacja schłodzonego wina podczas podziwiania widoku na góry skąpane w ciepłym świetle będzie idealnym zakończeniem dnia wypełnionego intensywnym zwiedzaniem.
Nyaungshwe, miasto leżące niedaleko Inle, stanowi też doskonałą bazę wypadową dla turystów lubiących piesze wycieczki. Szlaki są niezmiernie malownicze, wiodą przez zielone wzgórza, rozległe pola ryżowe i małe wioski, po których dzieci biegają na bosaka. Czas zatrzymał się tutaj dawno temu. Chociaż gliniane dzbany zostały wyparte przez plastikowe kanistry, to kobiety wciąż chodzą po wodę do studni, tej samej, z której przez setki lat korzystali ich przodkowie. Na pomarańczowych polach rolnicy pracują motykami, a maluchy noszą młodsze rodzeństwo na plecach.
Każdy podróżnik odczuwa potrzebę odkrycia niesamowitości i inności. Wizyta w Birmie z pewnością ją zaspokoi. Kraj ten jest wyjątkowy i fascynujący, ponieważ przez dziesięciolecia był zamknięty na wpływy z zewnątrz, a spragnieni kontaktu z obcokrajowcami Birmańczycy na każdym kroku okazują przybyszom wielkie serce. Dopiero zaczęły tu powstawać pierwsze restauracje McDonald’s czy KFC i sieciowe kawiarnie (np. Starbucks), a w krajobrazie dużych miast brakuje ogromnych szklanych centrów handlowych. Spotkamy za to serdecznych i uśmiechniętych ludzi, którzy swoją życzliwością sprawią, że jeszcze przed wyjazdem do domu zaplanujemy kolejną wizytę. Według danych rządowych Birmę w 2011 r. odwiedziło niemal 400 tys. zagranicznych turystów. W minionym roku liczba ta przekroczyła już 1,1 mln. I choć boom turystyczny wciąż trwa, to w tym kraju bez problemu można znaleźć miejsca nieskażone komercyjną bylejakością. Gościnni Birmańczycy otworzą dla nas swoje domy, obdzwonią całą rodzinę, aby wskazać nam drogę, a w lokalnych autobusach poczęstują ciastkami i winem domowej roboty. Naprawdę trudno będzie nam stąd wrócić do Polski.
zdjęcie tytułowe: Birmę zamieszkuje oficjalnie aż 135 różnych grup etnicznych © HTAY WIN/MYANMAR TOURISM MARKETING © PYI SOE TUN/MYANMAR TOURISM MARKETING
autor: Anna Bandura www.nadiavstheworld.com
artykuł pochodzi z prestiżowego magazynu turystyczno-podróżniczego All Inclusive
