To właśnie Friuli Wenecja Julijska jest zazwyczaj pierwszym regionem, do jakiego wjeżdżamy z Austrii jadąc samochodem na włoskie wakacje, o ile nie wybierzemy drogi przez alpejską przełęcz Brennero. Zachwyt wzbudzają swoją surową potęgą Dolomity friulańskie i pierwsza kawa pita zazwyczaj w Autogrillu na 47. kilometrze. Jednak pędzimy dalej, ku Wenecji, a potem do Toskanii. Na TTWarsaw przedstawiciele FVG przekonywali, dlaczego u nich warto zatrzymać się na dłużej.
Friuli Venezia Giulia (FVG) ma wiele do pokazania. Począwszy od urozmaiconego krajobrazu – od Dolomitów skupionych przy granicy z Austrią, autostrada A23 schodzi ku nizinom, aby w okolicy Palmanova – renesansowego miasta idealnego wybudowanego na planie gwiazdy połączyć się z autostradą A4 zmierzającą w jedną stronę ku granicy ze Słowenią, do Triestu, w przeciwną – do Wenecji. Tu można porzucić główny szlak i pojechać dalej prosto, nad Adriatyk – na piaszczyste, złote, szerokie plaże kurortów Lignano Sabbiadoro i Lignano Pineta, gdzie swojego czasu chciał zamieszkać Ernest Hemingway. W tej ostatniej miejscowości znajduje się zresztą park imienia autora „Komu bije dzwon”.
Golonka w Trieście
Stolica regionu, Triest zaskakuje italofilów, ponieważ jego neoklasycystyczna architektura kojarzy się znacznie bardziej z Wiedniem niż włoskimi miastami. Otaczające Piazza dell’Unita’ d’Italia, czyli Plac Zjednoczenia Włoch, monumentalne budynki wraz z ratuszem-Municipio inspirowanym architekturą ck monarchii przypominają, że wcześniej na tym terenie rozciągały się Austro-Węgry. Z placu rozciąga się widok na sąsiadujący z nim Adriatyk. W tutejszych lokalach serwowana jest golonka i piwo – takie samo popijała Sissi – cesarzowa Austrii i królowa Węgier żona Franciszka Józefa. W schodzącym amfiteatralnie ku morzu Trieście znajduje się fabryka kawy Illy. Jedną z wizytówek miasta jest śnieżnobiały, eklektyczny zameczek Castello di Miramare wzniesiony w II poł. XIX w. z rozkazu arcyksięcia Maksymiliana – dziś wita statki wpływające do triesteńskiego portu. Nierzadko gra też w filmach – chociażby Manderley we włoskiej ekranizacji „Rebeki” Daphne du Maurier.
Nocleg w zamku
Dzięki Konsorcjum Ochrony Zamków Historycznych Friuli Wenecji Julijskiej turyści mogą zwiedzać odnowione siedziby dawnych rodów, organizować w nich koncerty albo spotkania biznesowe, a także spędzić noc czy skosztować regionalne produkty. Ongiś obronne mury XIV- w. zamku-fortecy Muggia Castle należą dziś do rzeźbiarza Villiego Bossi, który niekiedy zaprasza na wieczory muzyczne i poetyckie. Średniowieczny Duino Castle w prowincji Triestu kusi spotkaniem z Białą Damą, ale też namawia do odwiedzenia bunkra wzniesionego przez niemiecką Kriegsmarine w 1943 r. Położony nieopodal Udine, pośrodku średniowiecznego miasteczka, zamek Strassoldo di Sopra udostępnia amatorom dawnych wieków noclegi w pobliskim B&B Pileria del Riso (Fabryce Ryżu).
Podobne atrakcje mają tez liczne, friulańskie wille arystokratycznych rodów. Pobyty we wnętrzach w stylu art nouveau proponują właściciele Villa Dragoni Florio Danieli w okolicach Udine. Można tu zorganizować wesele czy spotkanie korporacyjne, które umilą wina z gospodarstwa rolnego prowadzonego przez gospodarzy – Azienda Agricola Marina Danieli.
Na rower z maluchem
Friuli-Wenecja Julijska obfituje w szlaki rowerowe dla rodzin z dziećmi w wieku 6-10 lat, a nawet młodszymi. Precyzyjnie oznakowane i całkowicie bezpieczne, umożliwiają też nierzadko podróż łączoną w wariantach: pociąg + rower lub autobus+rower. Ich długość jest dostosowana do możliwości najmłodszych cyklistów, więc żadna z tras nie przekracza 20-30 km. Szlaki przebiegają przez miasteczka i wsie, gdzie dzieci mogą poznać życie w gospodarstwach, a także spróbować ekologiczne produkty regionalne. Jeden z tych szlaków dociera do „perełki” krajobrazowej regionu, Laghi di Fusine, dwóch krystalicznie czystych jezior polodowcowych w sercu Alp Julijskich, które przedzielają dwa gigantyczne bloki skalne: Marinelli i Pirona.
Aktywnie w przyrodzie
Region ma szczególnie wiele obszarów pod ochroną. Na jego terytorium znajdują się dwa regionalne parki przyrodnicze obejmujące Dolomity Friulańskie i Alpy Julijskie, 14 regionalny rezerwatów przyrody, dwa rezerwaty krajowe (Cucco i Rio Bianco) oraz chroniony obszar nadmorski Miramare. Zimą stworzona infrastruktura pozwala na uprawianie narciarstwa zjazdowego po trasach i poza szlakiem, cross-country, curling, jazdy na łyżwach i kuligi. Latem można „pójść w przyrodę” i podglądać ptaki w ich naturalnym środowisku, ale też zajrzeć do „centrum rehabilitacji rannych ptaków” w Andreis. Wiele lokalnych centrów zwiedzania oferuje możliwość poznania, jak toczyło się życie przed wiekami w wioskach i miasteczkach. Na przykład w górskiej miejscowości Resiutta, położonej w dolinie rzeki Resia stworzono muzeum górnictwa, ale też „dom-chłodnię”, czyli rodzaj XIX- w. lodówki, gdzie przechowywano wytwarzane na miejscu piwo. Regionalne szlaki turystyczne uwzględniają możliwość poruszania się po nich nie tylko pieszo, ale rowerem czy nawet konno.
Szlaki dla pielgrzymów
W regionie nie brak miejsc kultu. Akwileja, w czasach rzymskich potężne miasto portowe, którego ślady odkryły wykopaliska archeologiczne, była potem głównym punktem chrystianizacji północno-wschodnich terenów Włoch i siedzibą biskupstwa. Tu powstała jedna z pierwszych w Europie świątyń chrześcijańskich wzniesionych po ustanowieniu przez cesarza Konstantyna Edyktu Mediolańskiego w 313 r., który kończył okres prześladowań za wiarę jezusową. Zburzona przez Hunów Bazylika Matki Bożej Wniebowziętej, została odbudowana, ale z pierwotnej świątyni zachowała się w idealnym stanie mozaikowa posadzka – unikatowa, bo łącząca symbolikę nowej wiary z motywami pogańskimi. Na terytorium FVG rozsianych jest wiele sanktuariów, jak wpisujące się w tradycję Czarnych Madonn, Sanktuarium Matki Bożej Błogosławionej z Castelmonte w Prepotto czy położone pośród Alp Julijskich Sanktuarium na Świętej Góry Lussari w Camporosso, gdzie wjeżdża się jedynie kolejką. Istnieje również szlak szopek bożonarodzeniowych – projekt Stowarzyszenia Pro Loco Friuli Wenecji Julijskiej
W okopach I wojny
Grande Guerra, czyli Wielka Wojna zdaje się być dla Włochów znacznie większym wydarzeniem niż kolejna. W Gorycji na granicy ze Słowenią znajduje się muzeum jej poświęcone z odtworzonymi zasiekami, okopami i drobiazgową dokumentacją z tego okresu. FVG przeciwna też sieć szlaków I wojny światowej, na którym można poczuć się jak żołnierz i zejść do prawdziwych okopów. Bohaterstwo włoskich żołnierzy czci największy na terytorium kraju monument w Redipuglii – symboliczne schody prowadzące ku niebu. Znajduje się w Fogliano Redipuglia w prowincji Gorycja i warto go zobaczyć, nie tylko z tego względu, że stanowi swoiste memento, ale jest pamiątką po epoce wielkich inwestycji realizowanych z polecenia Duce (Mussoliniego). Paradoksalnie bowiem ten mega pomnik wzniesiono na rok przed II wojną światową. W otwarciu uczestniczył sam Benito Mussolini z 50 tysiącami weteranów Wielkiej Wojny.
tekst: Anna Kłossowska
zdjęcia: archiwum redakcji
